вилоят ҳокими
қабулига
ёзилиш

БАТАФСИЛ

Шаҳар ва туман
ҳокимларига
мурожаат

БАТАФСИЛ

Интерактив
давлат
хизматлари

БАТАФСИЛ

“Тошўрмон”нинг сири нимада?

04.11.2018 20:36:39

Учқудуқ туманида, аниқроғи, Марказий Қизилқумда — Мингбулоқ қишлоғидан30 километр узоқликда жойлашган Жарақудуқ дараси очиқ осмон остидаги ноёб палеонтологик музей ҳисобланади. Илмий фаразларга кўра, бу ерда тахминан 95 миллион йил аввал "Тошўрмон" юзага келган.

Дунёнинг айрим мамлакатларида ҳам худди шундай тарихий жойлар мавжуд. Хусусан, Болгариянинг Варна шаҳридан София шаҳригача 20 километр масофада жойлашган "Тошўрмон" ҳанузгача олимлар ва геологларнинг тадқиқот марказига айланган. Тахминларга кўра, 50 миллион йил олдин денгиз бўлган жойларда сув тугаб, кварцли қумлар бирлашиб, мустаҳкам тош устунларни ҳосил қилган экан. АҚШнинг Аризона чўлларида ҳам бу каби мўъжизани учратиш мумкин.

Мамлакатимизнинг 30 миллион гектар майдонини эгаллаб турган Қизилқум саҳросидаги "Тошўрмон"да Ўзбекистон Республикаси Геология ва Минерология илмий тадқиқот институти мутахассислари ва хорижий олимлар ҳамкорлигида экспедициялар уюштирилиб, чуқур текширув ишлари олиб борилди. Жумладан, калифорниялик палеонтолог олим, профессор Жеймс Дэвид Арчибальд бошчилигидаги Ўзбекистон, Россия, Буюк Британия, Америка ва Канада давлатларининг халқаро экспедицияси бу ҳудудда тадқиқот ўтказди.

Ўрганишлар натижасида Қизилқум саҳроси ўрнида бундан юз миллион йил аввал Тетиз денгизи мавжуд бўлгани аниқланди. Шунингдек, бу ерга хос бўлган сувости олами, табиий бойликлари, ўрмон ва тўқайзорлари, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси тўғрисида кўплаб илмий асосларга эга манбалар топилди. Булар диназаврлар, тимсоҳлар, балиқлар ва бошқа денгиз жониворлари, сувости маржонқоялари, соҳилдаги нина баргли ва мевали дарахтзорлар, саксовулзор ва тўқайзорларнинг тошга айланиб, бугунги кунгача сақланиб қолган ноёб намуналаридан иборат.

Ушбу қимматли топилмалар бу ҳудуд табиати ҳақида тасаввурга эга бўлиш имконини беради. Энг муҳими, юртимизнинг юз миллион йил муқаддам мавжуд бўлган иқлими тарихи тўғрисида тўлиқ билимга эга бўлиш мумкин.

Табиат бойликларининг тошга айланиб қолиш сабабларини дунё олимлари турлича изоҳлашган. Айрим манбаларда бу ҳолат Тетиз денгизи тубидан отилиб чиққан вулқон натижасида юз берган дейилса, яна бир гуруҳ тадқиқотчилар коинотдан ўзга жисм — метеорит денгизга келиб тушганлиги оқибатида содир бўлган портлаш ҳудуддаги табиатнинг бир қисмини тошга айлантириб қўйган, дея таъкидлашади.

Жарақудуқ ҳудудидаги бу ноёб топилмалар тарихини ўрганиш, улар асосида илмий текшириш ўтказиш ҳамда тарғибот қилиш мақсадида "Тошўрмон"нинг айрим намуналари вилоят музейига келтирилиб, алоҳида экспозицияга жойлаштирилган.